Eleusis, bij verre de meest gerespecteerde plek van Attika in de oudheid, vormde de achtergrond voor de z.g. Eleusinische Mysterieën, de verering van de godin Demeter en haar dochter Kore. Volgens de Eleusinische mythologie had Demeter op zoek naar haar verloren dochter Kore uitgerust bij de bron van Eleusis. Deze bron bevond zich nog net buiten de omheiningsmuur van het heiligdom, die de eigenlijke Heilige Hof afschermde van de buitenwereld. Ook buiten de omheinings-muur lag een tempel gewijd aan Artemis Propylaia (“voor de poort”) en een tweede tempel gewijd aan Poseidon, gelegen op een ruim met marmer bekleed plein. Hier kwamen de mystai bijeen om de reinigingsriten te ondergaan die verplicht waren alvorens men het heiligdom zelf binnen kon gaan. Links en rechts werd de toegang tot het grote plein “begrensd” met twee Romeinse triomfpoorten, waarvan nog aanzienlijke resten bewaard zijn.
Toegang tot de Heilige Hof  zelf was voorbehouden aan de mensen die waren ingewijd in de mysteriën, en liep via de Grote Propylaiën, een magistrale toegangspoort met zes enorme Dorische zuilen (waarvan er twee tegen de moderne omheining aanliggen), getooid met een portretbuste van keizer Marcus Aurelius, die het heilidom weer liet opknappen na de ravage die de plunderende Germaanse hordes van de Costoboken hadden achtergelaten. De Grote Propylaeën vormen in wezen een kopie van de propylaeën van de Akropolis in Athene.
De talloze verbouwingen in het heiligdom zijn goed te zien op de kaart rechts(foto uit museum).

Nog voor het eerste propylon, kwam de pelgrim  eerst bij de Heilige Bron Kallichoron, waar  de godin Demeter zou hebben gezeten. Overigens is het zeer waarschijnlijk, dat deze bron, die door Pausanias wordt aangewezen als “de” Heilige Bron, eigenlijk elders gezocht moet worden.

Links en rechts, reconstructie en ruïnes van de “triomfpoorten”, exacte kopieën van de boog van Hadrianus in Athene.

DE GROTE PROPYLAEËN (1)

De grote propylaeën. Herbouwd onder keizer Marcus Aurelius na de verwoesting aangericht door de barbaarse Kostoboken, zijn ontworpen als kopie van de propylaeën van de Acropolis in Athene. Een grote tondo toont het portret  van Marcus Aurelius.

DE KLEINE PROPYLAEËN (2)

Achter de Grote Propylaeën kwam de pelgrim bij de z.g. Kleine Propylaeën, een geschenk de godinnen beloofd door Appius Pulcher tijdens zijn consulaat in 54 v. Chr. Aan de buitenzijde stonden meters hoge Corinthische zuilen, terwijl de poorten aan de binnenkant geflankeerd werden door Caryatiden.  Hierachter lag de eigenlijke Heilige Hof van Demeter, met aan de rechterkant het z.g. Ploutonion (3) (foto rechtsonder), een driehoekige Hof  met daarin een grot gewijd aan Hades (Plouto), de resten van een schathuis en een  tempeltje, en achter een serie tredes het plein met daarop het Telesterion, het eigenlijke hart van het heiligdom.

HET TELESTERION (5)

Het eigenlijke Telesterion bestond uit een grote rechthoekige hal, met aan alle vier zijdes banken, deels ingehouwen in de rotsen, doorsneden door een aantal deuren. Precies 42 zuilen droegen het houten dak, terwijl in het exacte midden van deze grote hal het Allerheiligste (het Anaktoron) lag, een kleine rechthoekige kamer, waarbinnen zich geheimzinnige rituelen af hebben gespeeld.

De eigenlijke stad Eleusis, “waar de krijgshaft’ge Keleos gebood” grenst direct aan het heiligdom, dat door een uitbreiding van de stadsmuren bij de fortificaties werd meegenomen. Oorspronkelijk een onafhankelijke stad, werd Eleusis al zeer vroeg (volgens de mythes nog door Erechtheus) bij de stad Athene ingelijfd, met als enige punt van onafhankelijkheid de viering van de Mysteriën door haar eigen priesters. Resten van de muren van de stad zijn nog op tal van plaatsen terug te vinden, vooral ook rondom het heiligdom. Klik op de kaart voor een vergroting (overgenomen uit Papachatzis dl. 1 p. 474.